محمدتقی فهیم منتقد سینما در گفتگو با مهر در آستانه دوازدهمین جشنواره مردمی فیلم عمار درباره رکورد این اتفاق در تربیت نیروهای جدید در سینما گفت: حد وسطی ندارم. وظیفه جشنواره ها نه آموزش است و نه آموزش، اما مطمئنا میدانی برای مدلینگ هستند. جشنواره ها در دنیا این گونه اهمیت دارند. ممکن است در حاشیه این رویدادها کارگاه های آموزشی برگزار شود، اما به شخصه فکر نمی کنم باید انتظار داشته باشیم که جشنواره ها به صورت سالانه به دانش آموزان و کارکنان آموزش دهند.
وی ادامه داد: این نگاه به جشنواره ها منجر به ملغمه ای از شترمرغ ها می شود که همیشه با آن مواجه هستیم و نمی دانیم وظیفه اصلی یک جشنواره چیست. اگر تمرین قدرتی به این معناست که یک جشنواره باید قدرت جریان سازی داشته باشد و در هر دوره فیلمسازان را نسبت به موضوعات و ایده های دوره بعدی حساس کند، درست است. در این شرایط فیلمسازان می دانند سال آینده در چه رشته ای باید رقابت کنند و متناسب با موضوعات هدفمند آثار بهتری تولید کنند. اینها البته نتیجه یک جشنواره است.
فهیم تاکید کرد: جشنواره‌های برتر دنیا هم همین‌طور است و آنقدر دقیق و ساخته‌شده عمل می‌کند که فیلمسازان دنیا هم متوجه می‌شوند که سال آینده مثلاً موجی از فیلم‌های مرتبط با دگرباشان یا فمینیست‌ها در نظر گرفته می‌شود. اینگونه است که فیلمسازان تمایل دارند جشنواره ها را هدف بگیرند و آنها را موج بزنند.
پاشنه آشیل عمار کجاست؟
این منتقد سینما در ادامه به جشنواره «عمار» اشاره کرد و گفت: یکی از مشکلات جشنواره عمار این است که این موضوعات اصلی در آن تفکیک نشده و انرژی آن صرف موضوعات مختلف می شود. جشنواره ای که در حال شکل گیری است و می خواهد دامنه اش را گسترش دهد باید هزینه مهمی هم داشته باشد. برخی از مردم امروز انتظار دارند جشنواره عمار مدرسه یا دانشگاهی برای تولید فیلم باشد و برگزارکنندگان این رویداد نیز همین انتظار را ایجاد کرده اند. «عمار» باید بین این انتظارات تمایز قائل شود. پس از گذشت یک دهه از میزبانی جشنواره عمار، باید به سطحی از حرفه ای بودن توام با شعارهای مردمی خود می رسید و پاشنه آشیل عامل امروز در این مکان است.
وی در عین حال تاکید کرد: شکی نداریم که «عمار» جشنواره جایگزینی است، به خصوص که همه جشنواره های ما مقلد جریان های بیرونی هستند و هیچ ابتکار، نوآوری و خلاقیتی در آنها نمی بینیم. در نهایت سعی می کنند از الگوهای کن یا ونیز پیروی کنند و مثلاً فرش قرمز پهن کنند! «عمار» از این منظر آمد و می خواست یک رویداد بومی با تمام ویژگی هایی باشد که از یک رویداد بومی انتظار داریم. «عمار» در قالب پوشش و گویش و گنجاندن باورها و اعتقادات مختلف، حتی در قالب ساختار و شکل عمل، شایسته همان رویکرد محلی و ملی است. در این شکی نیست و «عمار» را از این حیث می توان جشنواره ای بی نظیر دانست.
این منتقد سینما ادامه داد: بسیاری از سینماگران نزدیک به گفتمان انقلاب اکنون فضایی را می شناسند که برای کارشان ارزش قائل است. آثاری که به دلیل تعهد و ارعاب نسبت به فرمالیسم در رویدادهای دیگر مورد قدردانی قرار نمی گیرند. این نتایج خوب “عمار” است که می توانیم به آن امیدوار باشیم.
فهیم افزود: به نظر می رسد این رویداد در هر سال جدید بیشتر از طولانی شدن آن رخ می دهد. یعنی در این سال ها سعی کرده در حاشیه اش چیزهایی خلق کند و برای خودش توقع ایجاد کند. به همین دلیل برخی می پرسند چرا نتوانستید «فیلمساز اسلامی» تربیت کنید؟ به همین سادگی است! این مسیر قطعاً سختی‌های خود را دارد، جایی که اولین قدم مهم‌تر کردن امور است. ما باید بدانیم که هر سال روی چه چیزی تمرکز کنیم و چه چیزی را حذف کنیم.
وقتی «عمار» لباس دفاعی می پوشد
وی گفت: ترس از نفوذ، ترس از افتادن در دامان لیبرالیسم و ترس از دخالت در فرهنگ بیگانه باعث شده تا عمار در این سال ها به جای رویکرد فعال، لباس دفاعی به تن کند. در بخش ساختاری معتقدم جشنواره باید قوی باشد و تکلیفش با نگرش ها مشخص باشد. جشنواره «عمار» جشنواره فیلم «فجر» نیست. «فجر» قرار است چتر تمام سینمای ایران باشد. جشنواره‌هایی مثل «عمار» در اتاق فکر و حتی رتبه‌بندی آن باید محکم باشد، اما برای جذب سلیقه‌های مختلف باید گارد خود را باز نگه دارد.
این منتقد تاکید کرد: فیلترهای محتوایی جشنواره «عمار» باید سفت باشد زیرا در این بخش آنقدر شل است که همه چیز را از دست بدهد. این پرسش را نباید با بحث جذب سلایق و رویکردهای مختلف در گفتمان انقلاب اسلامی اشتباه گرفت. درست است که در کل کشور دو جناح فکری را می بینیم، اما در واقعیت این گونه نیست و طیف های مختلف حرکت های جداگانه ای انجام می دهند که بسیاری از آنها در قالب گفتمان انقلاب اسلامی قرار می گیرند. حتی برخی از نیروهای اصلاح طلب و اعتدال گرا نیز چنین هستند. به نظرم «عمار» باید در بخش‌های ساختاری روی مواضع خود بایستد، اما در بخش تعامل با سلیقه‌ها و خلاقیت‌های مختلف، می‌تواند به سلیقه‌های دیگر هم توجه کند. هنر اساساً یک پدیده اکثریتی است.
این منتقد سینما در بخشی دیگر از آسیب شناسی یک دهه برگزاری جشنواره «عمار» گفت: اگر قرار است جشنواره «عمار» یک جشنواره سینمایی باشد، باید راهبردها و رویکردهای غالب آن بر «سینما» متمرکز شود. نباید یک مراسم جانبی باشد که برخی از آنها مثلاً در مسجد برگزار شود. محتوای «مسجد» باید مرتبط با آثار «عمار» باشد، نه در ساختار سازمانی که شبیه فعالیت‌ها باشد. هدف قرار دادن مراکز مهمی مانند مساجد و نماز جمعه در آثار عماریون به صورت نمایشی ارائه شده است.
موفق ترین قسمت «عمار» شبکه پخش فیلم است
فهیم همچنین درباره اکران مردمی جشنواره به ویژه در شهرهای بدون سینما گفت: موفق ترین بخش جشنواره عمار در این سال ها پخش فیلم بوده است، به ویژه اینکه بزرگترین ضعف فیلم ایرانی در سراسر کشور است. سطح آن این است که بسیاری از شهرها سینمای کافی ندارند.” . بیش از هزار و صد شهر کشورمان سینما ندارند در حالی که مردم این شهرها محصولات نمایشی مصرف می کنند و اغلب آثار خارجی را می بینند. ویژگی اصلی «عمار» در حال حاضر همین شبکه توزیع و نمایش آثار است که می توان آن را نقطه مثبت و سالمی در کارنامه این رویداد دانست. نکته ای که دوستان عالمانه بر آن تاکید کرده اند.
وی در پایان گفت: قرار بود همین شبکه پرمخاطب بوم ها به یک جریان فناورانه با امکانات بالای نمایشی تبدیل شود و حتی به سمت نهضت تأسیس سینماهای محلی در مساجد برود. با مشارکت بخش خصوصی، این جنبش می تواند حتی سینماهای کوچکی را تأسیس کند. ساخت سالن های 20 تا 30 نفره در شهرهای کوچک یکی از ابتکاراتی است که قبلاً در مقطعی از تاریخ روسیه شاهد آن بوده ایم. این قسمت از «عمار» نقطه طلایی فعالیت های آن است که البته نباید کافی باشد. رضایت از این سطح از توقع منجر به تکرار و ابتذال می شود. عوامل عمار باید با ارتقاء به سطوح بالاتر از این ابتذال جلوگیری کنند.